Perygl y 'fatberg'!

Anghenfilod y carthffosydd…

Beth sydd yr un maint â bws, sy'n pwyso pymtheg tunnell ac sy'n byw yn y carthffosydd o dan Lundain?

Siarc morfil? Mwtan o grocodeil? Llygod mawr enfawr?

Mae'r gwirionedd yn ffaith llawer iawn mwy ffiaidd a pheryglus…

Dechreuodd y stori yn Kingston upon Thames, pan gafodd trigolion yr ardal drafferth yn fflysio eu toiledau'n iawn. Dywedon nhw wrth Thames Water - y cwmni sy'n gyfrifol am systemau dŵr a charthffosiaeth yr ardal - am y broblem.

Rhoddwyd y dasg o ymchwilio'r broblem i weithiwr carthffosiaeth, Gordon Hailwood. Pan fentrodd ef a'i dîm o 'ysgubwyr' o dan strydoedd Llundain, daethon nhw o hyd i fwystfil yn stelcian yn y tywyllwch, oedd bron iawn wedi blocio'r pibellau yn llwyr.

Anghenfil y garthffosiaeth © CountyClean

Dim ond dechrau'r broblem oedd diffyg 'fflysh' y toiled - oni bai bod yr erchyllbeth seimllyd a drewllyd yn cael ei ddinistrio, gallai fod wedi achosi i'r garthffosiaeth amrwd orlifo i strydoedd Kingston, gan ddod a gofid a pherygl afiechyd i ddegau o filoedd o bobl gydag ef.

Felly, beth oedd yn llechu yn y dyfnderoedd?

Pan gyrhaeddodd Hailwood a'i dîm di-ofn y garthffos, darganfyddon nhw fynydd o fraster a gwastraff toiled yn pydru. Cafodd y llysenw 'fatberg'.

Cyn i'r tîm ddechrau'r broses o dorri'r 'fatberg' yn defnyddio jetiau dŵr pwerus a rhawiau mawr, ffilmion nhw'r hyn oedd yn eu wynebu. Gallwch ei wylio isod.

Byddwch yn ddiolchgar nad yw camera fideo yn gallu recordio arogl!

'Fatberg' a daearyddiaeth?

Felly, pam mae plwg enfawr o fraster coginio wedi ceulo a wet wipes o bwys i ddaearyddwyr?

Mae carthffosiaeth yn sgil gynnyrch anochel o weithgareddau dynol ac felly mae mwy o bobl yn golygu bod mwy o wastraff yn cael ei gynhyrchu. Mae'r gwastraff hwn yn cael effaith enfawr ar yr amgylchedd, yn ogystal ag ar y boblogaeth. Ni allwn astudio'r ffordd y mae bodau dynol yn rhyngweithio â byd natur heb edrych ar sut y caiff gwastraff ei gynhyrchu a sut y ceir gwared arno.

Yn y ddwy erthygl nesaf o'r rhifyn hwn, bydddwn ni'n edrych ar ddwy agwedd ar reolaeth gwastraff hylif yn y DU:

• Yr her o ddelio gyda chynnydd parhaol yng nghyfaint carthffosiaeth mewn ffordd ddiogel ac amgylcheddol.

• Datblygiadau a chynlluniau allai arwain at ffordd well, mwy cynaliadwy o reoli gwastraff.

Cyn i ni ddechrau, beth am edrych ar rai ffeithiau a ffigurau am gynhyrchiant carthffosiaeth a sut y ceir gwared arno yn y DU.

Carthffosiaeth – ffeithiau a ffigurau

Yn ôl Asiantaethyr Amgylchedd, mae Cymru a Lloegr yn cynhyrchu 10 biliwn litr o garthffosiaeth pob dydd. Mae hynny'n 3.65 triliwn litr pob blwyddyn - digon i lenwi Loch Ness (llyn mwyaf Prydain) bum gwaith mewn degawd... Nessie druan!

Loch Ness, yr Alban

Mae delio gyda'r holl garthffosiaeth yn defnyddio 2,800,000,000 KWh o drydan bob blwyddyn. Mae hynny'n ddigon i gynnal tair miliwn o fylbiau golau 100W am 24 awr y dydd, am flwyddyn, ac mae angen cymaint a 1,000,000 tunnell o lo i'w gynnal.

Ym y DU mae dros 300,000 cilometr o garthffosydd. Mae hynny'n ddigon i fynd o amgylch y ddaear 7 gwaith a hanner. Mae'r pibellau hyn yn cysylltu 95% o boblogaeth y DU i'r prif waith trin gwastraff dŵr.

Dwr yw rhwng 99.5% a 99.9% o carthffosiaeth. Mae'r system trin gwastraff wedi cael ei dylunio i ddelio gyda'r 0.1% i 0.5% sy'n solid. Ar gyafrtaledd, mae pob person yn y DU yn cynhyrchu tua 150 litr o wastraff bob dydd. Mae hynny yr un faint a 450 o ganiau pop. Dwr yw'r rhan fwyaf ohono, sy'n fflysio'r gwastraff ymaith.

Mae gan rai rhannau o'r DU wahanol garthffosydd ar gyfer gwastraff a dŵr glaw. Fodd bynnag, yng Nghymru, mae llawer o'r carthffosydd yn cludo dŵr-ffo a charthffosiaeth. Mae hyn yn golygu y gall stormydd garw iawn orweithio'r system. Ar ei waethaf, gall hyn achosi i garthffosiaeth orlifo trwy dyllau archwilio i strydoedd a gerddi.