Perygl y 'fatberg'!

Anghenfilod y carthffosydd…

Beth sydd yr un maint a bws, sy'n pwyso pymtheg tunnell ac sy'n byw yn y carthffosydd o dan Lundain?

Siarc morfil? Mwtan o grocodeil? Llygod mawr enfawr?

Mae'r gwirionedd yn ffaith llawer iawn mwy ffiaidd a pheryglus…

Dechreuodd y stori yn Kingston upon Thames, pan gafodd trigolion yr ardal drafferth yn fflysio eu toiledau'n iawn.

Pan ddywedwyd wrth y cwmni carthffosiaeth a dŵr, Thames Water, am y broblem, fe anfonon nhw dîm o ysgubwyr i'r garthffos o dan Lundain i ymchwilio.

Doedden nhw ddim yn credu'r hyn a welsant; bwystfil yn stelcian yn y tywyllwch yn blocio'r pibellau, bron iawn yn llwyr!

Anghenfil y garthffos © CountyClean

Gallai'r erchyllbeth seimllyd, drewllyd fod wedi achosi i garthffosiaeth amrwd orlifo i strydoedd Llundain, gan achosi gofid a pherygl o afiechyd i ddegau o filoedd o bobl.

Felly, beth oedd y llechu yn y dyfnderoedd?

Roedd y 'fflysiwyr' wedi darganfod lwmp enfawr o fraster a gwastraff toiled oedd yn pydru. Cafodd ei enwi yn 'fatberg'.

Cymerodd dair wythnos i ddinistrio'r anghenfil 15 tunnell yn defnyddio jetiau dŵr pwerus a rhawiau mawr. Recordiodd y tîm fideo byr o'r mynydd oedd yn eu wynebu, gallwch weld y fideo isod.

Byddwch yn ddiolchgar nad yw camera fideo yn gallu recordio'r arogl!

'Fatberg' a daearyddiaeth?

Felly, pam fyddai plwg anferth o fraster coginio wedi ceulo a wet wipes o bwys i ddaearyddwyr?

Sgil gynnyrch i weithgareddau dynol yw carthffosiaeth, felly mae mwy o bobl yn golygu mwy o wastraff. Ni allwn ddeall sut mae bodau dynol yn effeithio ar y byd naturiol, heb ddysgu sut caiff y gwastraff hwnnw ei gynhyrchu a sut y ceir gwared arno.

Yn y ddwy erthygl nesaf o'r rhifyn hwn o 'Daearyddiaeth yn y Newyddion', byddwn ni'n edrych ar ddwy agwedd o reolaeth gwastraff dŵr yn y DU:

• Yr her o ddeilo gyda charthffosiaeth mewn dull diogel ac amgylcheddol.

• Syniadau newydd i ddelio gyda gwastraff yn well

Ond cyn i ni ddechrau, beth am edrych ar y ffeithiau a'r ffigurau sy'n ymwneud â chynhyrchu carthffosiaeth a chael gwared arno yn y DU.

Carthffosiaeth – ffeithiau a ffigurau

Yn ôl Asiantaethyr Amgylchedd, mae Cymru a Lloegr yn cynhyrchu 10 biliwn litr o garthffosiaeth pob dydd. Mae hynny'n 3.65 triliwn litr pob blwyddyn - digon i lenwi Loch Ness (llyn mwyaf Prydain) bum gwaith mewn degawd... Nessie druan!

Loch Ness, yr Alban

Mae delio gyda'r holl garthffosiaeth yn defnyddio 2,800,000,000 KWh o drydan bob blwyddyn. Mae hynny'n ddigon i gynnal tair miliwn o fylbiau golau 100W am 24 awr y dydd, am flwyddyn, ac mae angen cymaint a 1,000,000 tunnell o lo i'w gynnal.

Ym y DU mae dros 300,000 cilometr o garthffosydd. Mae hynny'n ddigon i fynd o amgylch y ddaear 7 gwaith a hanner. Mae'r pibellau hyn yn cysylltu 95% o boblogaeth y DU i'r prif waith trin gwastraff dŵr.

Dŵr yw'r rhan fwyaf o garthffosiaeth mewn gwirionedd, ond mae'r system trin gwastraff wedi'i dylunio i ddelio gyda'r rhan fechan o'r carthion sy'n solid.

Ar gyfartaledd, mae pob person yn y DU yn cynhyrchu tua 150 litr o garthffosiaeth bob dydd. Mae hynny yr un fath â 450 o ganiau pop. Dŵr yw'r rhan fwyaf ohono sy'n cael ei ddefnyddio i fflysio'r gwastraff ymaith.

Mae gan rai rhannau o'r DU wahanol garthffosydd ar gyfer gwastraff a dŵr glaw. Fodd bynnag, yng Nghymru, mae llawer o'r carthffosydd yn cludo dŵr-ffo a charthffosiaeth. Mae hyn yn golygu y gall stormydd garw iawn orweithio'r system. Ar ei waethaf, gall hyn achosi i garthffosiaeth orlifo trwy dyllau archwilio i strydoedd a gerddi.