Curitiba: Dinas gynaliadwy yn y byd datblygol

Yn aml, fe’i disgrifir fel y ddinas fwyaf cynaliadwy yn y byd. Curitiba yw prifddinas daleithiol Paraná ym Mrasil. Ffrwyth gweledigaeth y cynllunydd Jamie Lerner yw Curitiba ar y cyfan.

Yn gynnar yn y 1970, pan oedd dinasoedd Brasil yn diwydiannu ar gyfradd gyflym, dim ond rhai ‘di-lygredd’ y byddai Curitiba yn ei dderbyn. Adeiladodd ardaloedd diwydiannol gyda chymaint o wyrddni nes ei bod yn cael eu galw’n gyrsiau golff. Ond, fe’u llanwyd gan fusnesau mawr pan aeth y gystadleuaeth yn mewn dinasoedd De Americanaidd eraill i drybini.

Cyfradd twf economaidd y ddinas dros 30 mlynedd yw 7.1%, sy’n uwch na’r cyfartaledd cenedlaethol sy’n 4.2%. Mae incwm fesul person y ddinas 66% yn uwch na gweddill Brasil ar gyfartaledd. Rhwng 1975 a 1995, tyfodd enillion neu gynnyrch domestig Curitiba tua 75% yn fwy na gweddill Talaith Paraná a 48% mwy na Brasil gyfan. Ym 1994, cynhyrchodd dwristiaeth 4% o gyfanswm incwm y ddinas - tua $280 miliwn ($ UDA).

Mae gan Curitiba rwydweithiau iechyd, addysg a gofal dydd bwrdeistrefol yn ogystal â llyfrgelloedd cymunedol sy’n cael eu rhannu gan ysgolion a dinasyddion. Datblygwyd ‘Strydoedd Dinasyddiaeth’ ac arnynt mae adeiladau sy’n darparu gwasanaethau cyhoeddus hanfodol fel cyfleusterau chwaraeon a diwylliannol wrth ymyl terfynellau trafnidiaeth dorfol (yn benodol system fysiau anhygoel Curitiba – gweler isod).

O ran addysg a chyflogaeth, ym Mhrifysgol Agored y ddinas, gall preswylwyr wneud cyrsiau mewn pynciau megis mecanyddiaeth, steilio gwallt ad amddiffyn amgylcheddol am ffi fechan. Daeth polisïau i greu swyddi a chynhyrchu incwm yn rhan o strategaeth gynllunio’r ddinas yn y 1990au hefyd.

Hunangymorth – adeiladu dinas o fath newydd

Ers 1990, mae’r Gronfa Dai Bwrdeistrefol wedi bod yn rhoi cefnogaeth ariannol tuag at dai i’r boblogaeth â’r incwm lleiaf. Oherwydd bod cymaint o bobl yn mewnlifo i Curitiba, prynodd cynllun tai cyhoeddus y ddinas un o’r darnau tir prin oedd ar ôl yno, sef “Novo Barrio” (Cymdogaeth Newydd), bydd hwn yn gartref i 50,000 o deuluoedd.

WByddai tir feddianwyr yn adeiladu eu tai eu hunain, ond derbynion nhw ymgynghoriad am awr gyda phensaer i’w helpu nhw gyda datblygu eu cynllun (yn ogystal â phâr o goed). Y polisi cyfredol yn Nghuritiba yw, wrth i unrhyw ardal favela gael ei chlirio, bydd y preswylwyr yn symud i gymunedau wedi’u cynllunio ac yn derbyn hyfforddiant adeiladu a morgais bach. Fel hyn, nid yn unig eu bod nhw’n gallu prynu’r tir a’r deunydd ar gyfer adeiladu ty a fyddan nhw’n ei adeiladu eu hunain, ond byddan nhw hefyd yn ennyn sgiliau newydd a fydd yn helpu gyda gwaith. Yn y ffordd yma, bydd pobl ddi-waith a gweithwyr anffurfiol yn cael eu trawsnewid i fod yn berchnogion tai cyfreithlon mewn cymunedau a adeiladwyd i bwrpas, gyda rhagolwg ehangach am waith yn y sector ffurfiol.

Jaime Lerner – Pensaer Curitiba

Erbyn yr 1960au roedd poblogaeth Curitiba wedi ymchwyddo i 430,000. Arweiniodd y pensaer Jaime Lerner, a ddaeth yn faer yn ddiweddarach, dîm a awgrymodd y syniadau canlynol:

• Rheoliadau llym ar ymledu trefol

• Lleihau traffig yng nghanol y dref

• Cadw Sector Hanesyddol Curitiba

• System deithio gyhoeddus fforddiadwy a hwylus

Llwyddodd i gyflawni bob un o’r rhain drwy bedestreiddio'r rhan fwyaf o Ardal Fusnes Ganolog y ddinas.

Mabwysiadwyd y cynllun hwn, Cynllun Gwych Curitiba, ym 1968. Caeodd Lerner y prif ffyrdd i gerbydau pe bai gan y ffyrdd hynny lawer o gerddwyr arnynt fel arfer. Roedd gan y cynllun ddyluniad ffordd newydd er mwyn lleihau traffig, sef i System Ffordd Driphlyg. Mae’r system yn defnyddio dwy ffordd un cyfeiriad yn symud i gyfeiriadau gwahanol sydd wedi’u lleoli ar y naill ochr i ffordd ddwy lôn lle mae gan fysiau lôn eu hunain.

System Teithio Cyflym Curitiba

Mae pump o’r ffyrdd triphlyg yn ffurfio siâp seren sy’n cydgyfeirio canol y ddinas. Mae’r system drafnidiaeth bysus yn cludo dros 2 filiwn o deithwyr bob dydd. Mae mwy o berchnogion ceir y pen yn Curitiba nag yn unrhyw le arall ym Mrasil ac mae’r boblogaeth wedi dyblu ers 1974, ond eto mae’r traffig wedi gostwng 30%, ac mae llygredd amgylcheddol y ddinas yr isaf ym Mrasil.

Rhoddodd y ddinas lawer o sylw i gadw a gofalu am wyrddni’r ddinas. Gyda 28 parc ac ardaloedd coediog, cyfeirir ati fel prifddinas ecolegol Brasil. Ym m197, roedd llai nag 1 metr sgwâr o le gwyrdd i bob person; nawr, mae 52 metr sgwâr i bob person.

Plannodd breswylwyr 1.5 miliwn o goes ar hyd strydoedd y ddinas ac os yw adeiladwyr yn cynnwys lle gwyrdd yn eu prosiectau, byddan nhw’n derbyn toriadau yn eu trethi. Datryswyd y broblem o berygl ddwr llifogydd drwy greu gwyriad i’r dwr at lynnoedd newydd mewn parciau. Roedd hynny hefyd yn gwarchod lloriau’r dyffrynnoedd a glannau’r afon drwy ymddwyn fel rhwystr rhag meddiant anghyfreithlon, gan hefyd roi gwerth hamddenol ac atyniadol i’r miloedd sy’n defnyddio parciau’r ddinas. Newidiwyd torri glaswellt yn y parciau i ddefaid yn pori sydd yn defnyddio adnodd gwerthfawr arall mewn modd cynaliadwy.

Asesiad ar gyfer Dysgu: Cwis

Cyn rhoi cynnig ar y cwis, sicrhewch eich bod chi wedi darllen pob un o’r erthyglau yn y rhifyn hwn:

• Y Daith i Rio – Rhan 1

• Byw yn Rio

• Curitiba