Beth yw Cytundeb Paris ar y Newid yn yr Hinsawdd?

Gwyliwch y clip fideo hwn gan y BBC er mwyn cael yr atebion

© British Broadcasting Corporation (BBC)

Gweithiwch mewn grwpiau bach er mwyn cytuno ar yr atebion i’r cwestiynau canlynol:

Ymchwilio i Gytundeb Paris ar y Newid yn yr Hinsawdd

Yn y rhifyn hwn o Daearyddiaeth yn y Newyddion, rydyn ni’n mynd i ymchwilio i Gytundeb Paris ar y Newid yn yr Hinsawdd ac rydyn ni’n mynd i wneud Ymarfer Gwneud Penderfyniadau ar beth gallwn ni ei wneud i helpu.

Ym mis Rhagfyr 2015, aeth arweinwyr bron 200 o wledydd i gyfarfod mawr ym Mharis. Dyma’r nifer fwyaf o Benaethiaid Gwladwriaethau i ddod at ei gilydd yn hanes y ddynoliaeth.

Mae mwyafrif gwyddonwyr y byd yn cytuno bod pobl a gweithgareddau pobl yn cael effaith mesuradwy ar hinsawdd fyd-eang. Ar lefel fyd-eang, rydyn ni’n gweld hyn fel cynnydd yn nhymheredd y byd. 

Ar lefel ranbarthol a lleol, fodd bynnag, rydyn ni’n gweld hyn fel nifer o newidiadau:

• Cynnydd yn y tymheredd

• Gostyngiad yn y tymheredd
  
  • Mae tymheredd y dydd yn ystod rhai o hafau’r DU yn is gan fod cynnydd yn y cymylau a’r glaw.
  • Mae sawl gaeaf yn y DU yn ddiweddar wedi cael cyfnodau oerach o lawer nag arfer.

• Mwy o stormydd
  
  • Stormydd cryfach
  • Stormydd amlach

• Sychder

• Llifogydd
  
  • Ar yr arfordir
  • Ger afonydd

Os ydych chi’n dymuno atgoffa eich hun am newid yn yr hinsawdd, darllenwch y ddwy erthygl gysylltiol yn y rhifyn hwn o Daearyddiaeth yn y Newyddion.

Beth sy’n achosi newid yn yr hinsawdd? - Cliciwch isod

Beth yw’r canlyniadau a beth allwn ni ei wneud i leihau’r newid yn yr hinsawdd? - Cliciwch isod

Cip ar y cytundeb

• Rhaid i bob gwlad osod targed ar gyfer lleihau allyriadau a rhaid adolygu’r targed.

• Sicrhau bod allyriadau o nwyon tŷ gwydr yn cyrraedd eu huchafbwynt cyn gynted ag y bo modd ac yna eu lleihau.

• Cadw’r cynnydd yn nhymheredd y byd "yn dipyn is na" 2°C a gwneud ymdrech i’w gyfyngu i 1.5°C.

• Adolygu’r cynnydd bob pum mlynedd.

• Y gwledydd cyfoethog i roi $100bn i wledydd tlawd bob blwyddyn hyd at 2020 er mwyn helpu i ymladd newid yn yr hinsawdd.

Y pethau pwysig yng nghytundeb Paris yn 2015 yw:

• Uchelgais i gael targed o gynnydd o 1.5°C

• Colled a Difrod

• Tryloywder

Targed uchelgeisiol

Llun: JCH 6442 (22802505643) - Presidencia de la República Mexicana © Wikimedia Commons dan Creative Commons Attribution 2.0 Generic

• Mae rhai gwledydd sy’n llai datblygedig a/neu sydd ar dir isel/arfordirol, yn poeni y byddai cynnydd o 2°C yn ormod iddyn nhw ymdopi â fe. 

• Roedd llawer o wledydd, yn enwedig nifer o wledydd cyfoethog pwysig, eisiau i bob cyfeiriad at y tymheredd gael ei gyfyngu i 2°C.

• Byddai nifer o’r gwledydd tlawd wedi gwrthod cytuno os nad oedd y targed o 1.5°C yn cael ei gynnwys yn y cytundeb.

Colled a Difrod

Roedd y cysyniad hwn yn bwysig iawn ar gyfer gwledydd llai datblygedig yn ogystal â rhai nwy datblygedig.

Llun: Large Landslide in Uganda - Jesse Allen, NASA Earth Observatory © Wikimedia Commons - Public Domain

• Roedd gwledydd llai datblygedig/tlawd eisiau i’r cytundeb ddangos mai nhw sy’n wynebu effeithiau gwaethaf y newid yn yr hinsawdd.

• Fod bynnag, y gwledydd mwy datblygedig/cyfoethog sydd wedi bod yn cynhyrchu’r nwyon tŷ gwydr ers y 150 mlynedd diwethaf. 

Cofiwch, mae gwyddonwyr yn credu bod y newid yn yr hinsawdd oherwydd gweithgaredd pobl yn uwch na’r 1°C o gynnydd yn barod. Mae hyn wedi cael ei achosi’n llwyr, bron, gan y gwledydd cyfoethog.

Llun: Global Temperature Anomaly - NASA © Wikimedia Commons - Public Domain

Roedd y gwledydd cyfoethog yn ofni y bydden nhw’n cael y bai ac mai eu cyfrifoldeb nhw fyddai ceisio helpu i ddatrys y broblem.

Bu cyfaddawd a chafodd ei gynnwys yn y cytundeb fel rhywbeth i ymchwilio iddo.

Tryloywder

Mae hyn yn ymwneud â’r ffordd mae popeth yn cael ei fesur ymhob gwlad a sut mae’r wybodaeth yn cael ei rhannu a’i defnyddio. 

• Mae gwledydd y byd wedi cytuno i ddefnyddio’r un dull o fesur (fel y system awtomatig hon) ac o fonitro. Mae’n rhwymol, sy’n golygu bod rhaid gwneud hyn.

Image: WQ sampling station USGS 2004 - Hall, David W., U.S. Geological Survey © Wikimedia Commons - Public Domain

• Rhaid i bob gwlad gyflwyno cynllun i ddangos beth maen nhw’n bwriadu’i wneud er mwyn brwydro yn erbyn y newid yn yr hinsawdd.  

• Dyma un o’r rhannau mwyaf anodd i gytuno arni oherwydd nid oedd Gwledydd sy’n Datblygu eisiau cael eu cynnwys yn y gwaith o osod targedau a monitro gan fod angen iddyn nhw barhau i ddatblygu.

Mae 70% o allyriadau o nwyon sy’n achosi newid yn yr hinsawdd yn dod o 10 gwlad yn unig.

Os edrychwch chi ar y tabl uchod, dylech chi allu gwneud amcangyfrifon drwy ddefnyddio eich sgiliau rhifedd er mwyn gweld a yw gwlad yn creu allyriadau yn unol â’i phoblogaeth:

• Mae gan China ychydig dros 20% o boblogaeth y byd ac mae’n cynhyrchu 24% o allyriadau nwy tŷ gwydr.

• Mae gan India bron yr un nifer o bobl â China ond dim ond 6% o allyriadau nwyon tŷ gwydr y byd mae’n creu.

• Mae UDA yn cynhyrchu 3% yn fwy o’r allyriadau nau’r UE er bod ei phoblogaeth yn is o lawer (tua 60%).

Ond y peth pwysig yw hyn: os yw gwlad yn cynhyrchu allyriadau yn unol â’i phoblogaeth ai peidio, mae allyriadau ar draws y blaned yn rhy uchel a rhaid eu lleihau. 

Llun: Co2-1990-2012 - Chris55 © Wikimedia Commons dan Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International

Dyma' r broblem o safbwynt gwledydd sydd angen datblygu; bydd angen iddyn nhw naill ai gynyddu eu hallyriadau neu ddatblygu drwy ddilyn llwybr gwahanol, a fydd yn golygu llawer o arian a chael mynediad i’r dechnoleg ddiweddaraf.

Trosglwyddo Technoleg

Mae’r dechnoleg ddiweddaraf wedi cael ei dyfeisio a’i chynllunio gan unigolion a busnesau ac mae hawl ganddyn nhw i wneud arian drwy werthu eu dyfeisiadau.

Llun: Twice Cropped Zonnecollectoren - Mrshaba © Wikimedia Commons dan Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported

Mae hyn yn creu problem fawr i leoedd tlotaf y byd oherwydd dydyn nhw ddim yn gallu fforddio prynu’r dechnoleg. 

Os nad yw gwledydd tlawd sy’n datblygu yn gallu fforddio “datblygiad gwyrdd”, byddan nhw’n dilyn yr un llwybr â gwledydd gweddill y byd, sef llosgi tanwydd ffosil.

Llun: Wind power plants in Xinjiang, China - Chris Lim © Wikimedia Commons dan Creative Commons Attribution-Share Alike 2.0 Generic

Addasu a lliniaru

• Dyma ddau gysyniad allweddol mae’r cytundeb yn eu defnyddio wrth drafod sut bydd y byd yn ymdrin â materion sy’n gysylltiedig â newid yn yr hinsawdd.

• Mae sut mae lle yn delio gyda’r materion neu'r canlyniadau yn gallu cael ei ystyried fel naill ai addasu neu liniaru:

• Addasu - mae hyn yn ymwneud â’r ffordd rydyn ni’n newid sut rydyn ni’n gwneud pethau ar hyn o bryd fel na fyddan nhw’n broblem yn y dyfodol pan fydd pethau’n newid.

Pwy sy’n talu?

• Bydd rhaid i’r gwledydd cyfoethog, mwy datblygedig, dalu drostynt eu hunain.

• Mae cytundeb Paris wedi penderfynu y bydd rhaid i’r gwledydd datblygedig roi isafswm o 100 biliwn o ddoleri UDA bob blwyddyn er mwyn brwydro yn erbyn newid yn yr hinsawdd yn y gwledydd sy’n datblygu ac yn y gwledydd sy’n ynysoedd ac sy’n cael eu heffeithio waethaf.

Llun: USCurrency Federal Reserve - BrokenSegue © Wikimedia Commons - Public Domain

• Mae brwydro yn erbyn newid yn yr hinsawdd yn gyfle gwirioneddol gyffrous i nifer o fusnesau.

• Mae’r rhan fwyaf o’r busnesau hyn yn y gwledydd datblygedig.

Llun: Ikata Nuclear Powerplant - ja:User:Newsliner - Wikimedia Commons dan Creative Commons Attribution-Share Alike 2.5 Generic

• Gallai newid yn yr hinsawdd olygu bod y gwledydd hyn (e.e. Cymru) yn gwneud llawer iawn mwy o arian na’r 100 biliwn o ddoleri UDA mae'r llywodraethau wedi addo eu rhoi.

Erthyglau eraill efallai y byddwch a diddordeb mewn, Cynhadledd Hinsawdd Copenhagen.