Sgandal Bwyd!

Dros y misoedd diwethaf bu’r newyddion yn un o fwyd ond nid mewn ffordd sy’n codi blys ar rywun...

Dechreuodd ar y 14eg o Ionawr 2013 pan ddywedodd Awdurdod Diogelwch Bwyd Iwerddon bod miliynau o fyrgyrs a oedd ar werth yn archfarchnadoedd Prydain yn cynnwys rhywbeth gwahanol i’r hyn a ddylent.

Daeth i’r amlwg dros yr wythnosau canlynol bod rhai o’r cynnyrch ‘eidion’ yn siopau Prydain, fel peli cig, lasagne, byrgyrs a mins yn cynnwys cig ceffyl. Mewn rhai achosion, roedd yr holl gig yn y pryd bwyd wedi dod o geffylau.

Taflwyd miliynau o dunelli o fwyd oddi ar silffoedd yr archfarchnadoedd. Caewyd lladd-dai a chwmnïau prosesu bwyd ac mae sawl arestiad wedi digwydd yn sgil ymchwiliad yr heddlu i’r sgandal.

Ond dyma’r cwestiwn, mewn gwlad sy’n cynhyrchu cannoedd o filoedd o dunelli o gig eidion bob blwyddyn, pam nad ydyn ni’n gwybod o le mae’n prydau bwyd ni’n dod, na chig o ba anifail sy’n cael ei roi ar ein platiau?

Bydd y rhifyn hwn o Ddaearyddiaeth yn y Newyddion yn edrych ar y diwydiant bwyd ym Mhrydain ac yn Ewrop. Yn benodol byddwn ni’n edrych ar:

1. Y sgandal cig ceffyl diweddar.
2. O le ddaw bwyd? (Ac arolwg sy’n dangos bod llawer ohonom yn gwybod llai na’r ydyn ni’n ei feddwl!)
3. Rhai syniadau radicalaidd a allai newid y ffordd y bydd ein diwydiant bwyd yn gweithio yn y dyfodol.

Y Sgandal Cig Ceffyl – Beth, Ble a Phryd?

Chwe mis yn ôl, roedd y rhan fwyaf o bobl ym Mhrydain yn cymryd yn ganiataol mai cig eidion, a oedd wedi dod mor uniongyrchol ag sy’n bosibl o’r fferm i’r siop, oedd y cig yn y byrgyr neu’r lasagne oedd ar eu Wedi’r cyfan, yn y rhan fwyaf o archfarchnadoedd ym Mhrydain gallwch weld y cigydd yn paratoi’r cig yn y siop.

Yn anffodus, nid yw’r stori hanner mor syml â hynny! Mae llawer o ffactorau wedi dod at ei gilydd i wneud y gadwyn gyflenwi bwyd yn llawer iawn mwy cymhleth na feddyliech chi...

Cyn i ni edrych ar enghraifft o gadwyn gyflenwi gymhleth a ddaeth á’r cig ceffyl i’r siopau ym Mhrydain, beth am edrych ar sut ddaeth y sgandal i’r amlwg?

Ionawr 2013

• Canfu cig ceffyl mewn byrgyrs cig eidion a oedd yn cael eu cynhyrchu gan gwmni Gwyddelig, ABP Silvercrest.

• Mae’r cwmni yn mynnu nad yw’n gwybod dim am y cig ceffyl ac yn rhoi’r ba ar y cyflenwyr.

• Peidiodd rhai archfarchnadoedd yn cynnwys Aldi, Tesco, Lidl, Iceland, Sainsbury’s, Asda a Waitrose werthu peth o’u bwydydd parod wedi rhewi.

Chwefror 2013

• Cafodd cig ceffyl ei ddarganfod mewn bwydydd gan ragor o gynhyrchwyr yn Iwerddon, Prydain a Ffrainc.

• Canfod bod lasagne ‘eidion’ Findus, a gynhyrchir gan gwmni Ffrengig o’r enw Comirgel, yn cynnwys 100% o gig geffyl. (gweler y map rhyngweithiol isod)|.

• Mae’r heddlu yn ymosod ar fasnachwyr cig, lladd-dai a ffatrïoedd cig, yn cynnwys Farmbox MeatsCyf ger Aberystwyth.

• Mae perchennog cwmni Cymreig yn cael ei arestio a chaeir safle Farmbox Meats

Mawrth/Ebrill 2013

• Parhau â’r ymchwiliad i’r sgandal cig ceffyl yn y DU, Iwerddon ac Ewrop.

• Caiff cig ceffyl yn lasagne parod Findus, sy’n cael ei werth ym Mhrydain, ei olrhain yn ôl i ladd-dai yn Romania.

• Mynnodd y cwmni Romaniaidd bod y cynhyrchydd bwyd yn gwybod eu bod nhw’n prynu cig ceffyl pan osodwyd yr archeb.

Y Sgandal Cig Ceffyl – Cadwyni Cyflenwi Bwyd

Felly, sut rydyn ni wedi magu system lle mae cael cig o fferm i siop mor gymhleth? Mae’n rhaid ei bod hi’n haws i archfarchnadoedd brynu eu bwyd yn lleol?

Mae sawl ffactor yn cyfrannu:

• Globaleiddio
  • Wrth i drafnidiaeth a chyfathrebu wella mae masnach rhwng gwahanol wledydd wedi cynyddu.
  • Mae pris bwyd anifeiliaid, tâl i weithwyr a thanwydd yn amrywio o wlad i wlad , ac felly yma aml iawn mae hi’n rhatach i gwmnïau o’r DU gael eu cynnyrch bwyd o du allan i’r DU.
• Torri prisiau a bwydydd rhad
  • Mae bron iawn pob archfarchnad yn gwerthu amrywiaeth o fwydydd “rhad” sy’n boblogaidd iawn gyda chwsmeriaid sy’n awyddus i ymestyn eu cyllideb fwyd mor denau ag sy’n bosibl.
  • I wneud hyn yn bosibl, nid yw cwmnïau cynhyrchu bwyd yn dibynnu ar un neu ddwy fferm neu ffatri. Yn hytrach, maen nhw’n defnyddio rhwydwaith eang o gwmnïau eraill i ddod o hyd i’r cig rhataf iddynt.
• Dadreolaeth
  • Arferai’r diwydiant bwyd yn y DU fod dan oruchwyliaeth ofalus y llywodraeth. Ond yn ddiweddau, fodd bynnag, mae’r rheolau wedi eu hystwytho rhyw fymryn mewn proses o’r enw ‘dadreolaeth’.
  • Nawr, mae disgwyl i’r diwydiant cig reolaethu ei hun, tra bod gan y corff llywodraethol sy’n gyfrifol, yr Asiantaeth Safonau Bwyd, bwerau cyfyngedig iawn..
  • Er y dylai pob cwmni bwyd allu profi o le ddaeth y cig maen nhw’n ei werthu (olrheiniadwy), mae’r sgandal diweddar wedi dangos nad fel yna y mae hi.

Mae popeth uchod, yn ogystal â ffactorau eraill wedi creu cadwyn gyflenwi bwyd, hir a chymhleth sy’n anodd ei dilyn a’u rheoleiddio. Mae’r potensial am gamgymeriadau, yn ogystal â thorri rheolau yn fwriadol, yn enfawr.

Soniwyd am un enghraifft uchod, sef lasagne rhew Findus a oedd yn cael ei werthu mewn siopau ym Mhrydain, a oedd yn 100% cig ceffyl. Mae’r map rhyngweithiol isod yn dangos yn union pa mor gymhleth yw’r daith o’r fferm i’r plât erbyn hyn.