Bwyd: Sgandal!
Sgandal Bwyd!
Dros y misoedd diwethaf bu’r newyddion yn un o fwyd ond nid mewn ffordd sy’n codi blys ar rywun...
Mi ddechreuodd ym mis Ionawr pan ddarganfu gwyddonwyr bwyd bod miliynau o fyrgyrs a oedd ar werth mewn archfarchnadoedd ym Mhrydain yn wahanol iawn i beth ddylen nhw fod. Erbyn deall, roedd rhai byrgyrs, lasagne parod a mins cig eidion mewn gwirionedd yn cynnwys cig ceffyl!
Cafodd llwyth o fwyd ei daflu gan archfarchnadoedd a siopau. Cafodd lladd-dai a ffatrïoedd bwyd eu cau a chafodd llawer o bobl eu harestio.
Dyma gwestiwn...
Mae’r DU yn cynhyrchu cannoedd o filoedd o dunelli o gig eidion bob blwyddyn, felly pam nad ydyn ni’n gwybod o le mae’n prydau bwyd ni’n dod, na chig o ba anifail sy’n cael ei roi ar ein platiau?
Bydd y rhifyn hwn o Ddaearyddiaeth yn y Newyddion yn edrych ar y diwydiant bwyd ym Mhrydain ac yn Ewrop:
-
Y sgandal cig ceffyl diweddar
-
O le ddaw bwyd? (Ac arolwg sy’n dangos bod llawer ohonom yn gwybod llai na’r ydyn ni’n ei feddwl!)
-
Rhai syniadau radicalaidd a allai newid y ffordd y bydd ein diwydiant bwyd yn gweithio yn y dyfodol.
Y Sgandal Cig Ceffyl – Beth, Ble a Phryd?
Efallai eich bod chi’n meddwl bod y byrgyr a lasagne sydd ar eich plât wedi dod o’r fferm ac yn syth i’r siop. Wedi’r cyfan, mewn llawer o archfarchnadoedd ym Mhrydain, gallwch wylio’r cigyddion yn paratoi’r bwyd yn y siop.
Ond, erbyn deall, nid yw’r stori mor syml â hynny. Mae ein cadwyni cyflenwi bwyd ni yn gallu bod yn gymhleth iawn, iawn.
Oeddech chi'n gwybod?
Mae ‘cadwyn gyflenwi’ yn system sy’n symud y cynnyrch (yn yr achos hwn – y fferm) at y cwsmer. Byddai’r gadwyn symlaf i gael byrgyr yn mynd fel hyn:
Ffermwr → Cigydd → Cwsmer
Y dyddiau hyn, nid yw llawer o gigyddion yn lladd y cig eu hunain ac yn defnyddio lladd-dy yn lle, sy’n rhoi’r gadwyn hon i ni:
Ffermwr → Lladd-dy → Cigydd → Cwsmer
Mae’r straeon diweddar am gig ceffyl yn ein harchfarchnadoedd wedi dangos fod y cadwyni cyflenwi bwyd wedi mynd yn llawer iawn mwy cymhleth.
Cyn i ni edrych ar un enghraifft o gadwyn cyflenwi bwyd gymhleth a ddaeth a chig ceffyl i siopau Prydain, beth am edrych ar sut ddaeth y sgandal i’r amlwg:
Ionawr 2013
-
Canfu cig ceffyl mewn byrgyrs cig eidion a oedd yn cael eu cynhyrchu yn yr Iwerddon.
-
Dywedodd y cwmni nad oeddent yn gwybod gan feio’r cyflenwyr yn lle.
-
Peidiodd rhai archfarchnadoedd yn cynnwys Aldi, Tesco, Lidl, Iceland, Sainsbury’s, Asda a Waitrose werthu peth o’u bwydydd parod wedi rhewi.
Chwefror 2013
-
Cafodd cig ceffyl ei ddarganfod mewn bwydydd gan ragor o gynhyrchwyr yn Iwerddon, Prydain a Ffrainc.
-
Mae’r heddlu yn ymosod ar fasnachwyr cig, lladd-dai a ffatrïoedd cig, yn cynnwys Farmbox MeatsCyf ger Aberystwyth.
Mawrth/Ebrill 2013
-
Caiff cig ceffyl yn lasagne parod Findus, sy’n cael ei werth ym Mhrydain, ei olrhain yn ôl i ladd-dai yn Romania.
-
Dywedodd y cwmni Romaniaidd bod y cynhyrchydd bwyd yn gwybod eu bod nhw’n prynu cig ceffyl pan osodwyd yr archeb.
Oeddech chi'n gwybod?
Beth yw’r broblem gyda chig ceffyl?
Felly, pam bod cig ceffyl mewn bwydydd yn gymaint o sgandal? Wedi’r cyfan, mae bwytai a siopau mewn gwledydd Ewropeaidd yn gwerthu cig ceffyl i’r cyhoedd ac maen nhw’n fodlon ei fwyta.
Mae hi’n gwbl ddiogel bwyta ceffyl - ar yr amod bod y ffermydd, y lladd-dai a’r ffatrïoedd yn cael eu cynnal yn iawn - yn union fel unrhyw gig arall.
Cam-labelu’r bwyd yw’r broblem. Os yw lasagne yn cael ei werth fel ‘cig eidion’ yna dim ond cig o wartheg ddylai fod ynddo. Os ddim, yna gellir erlyn y cwmni sy’n ei gyflenwi.
Ymhlith cymunedau crefyddol fel Iddewon a Mwslimiaid mae pryder mawr y gallai cynnyrch ‘cig eidion’ hefyd gynnwys porc, a dydyn nhw ddim yn cael bwyta porc.
Y Sgandal Cig Ceffyl – Cadwyni Cyflenwi Bwyd
Felly, sut rydyn ni wedi magu system lle mae cael cig o fferm i siop mor gymhleth? Mae’n rhaid ei bod hi’n haws i archfarchnadoedd brynu eu bwyd yn lleol?
Mae sawl rheswm:
- Globaleiddio
- Mae trafnidiaeth a masnach rhwng gwahanol wledydd yn golygu ei bod hi’n rhatach i gwmnïau gael eu cynnyrch bwyd o du allan i’r Deyrnas Unedig.
- Torri prisiau a bwydydd rhad
- Mae bron iawn pob archfarchnad yn gwerthu amrywiaeth o fwydydd “rhad”.
- I wneud hyn yn bosibl mae cynhyrchwyr bwyd yn defnyddio llawer o gwmnïau eraill o o amgylch y byd er mwyn dod o hyd i’r cig rhataf.
- Dadreolaeth
- Mae’r rheolau sy’n rhaid i gwmnïau bwyd eu dilyn wedi cael eu hystwytho ychydig sef rhywbeth o’r enw ‘dadreolaeth’.
- CDylai cwmnïau wybod (a gallu profi) o le ddaw'r cig yn eu cynnyrch, ond nid felly mae hi pob tro.
Mae cadwyn gyflenwi bwyd, hir yn anodd ei dilyn. Caiff camgymeriadau eu gwneud ac weithiau caiff rheolau eu torri yn fwriadol.
Un enghraifft o hyn yw achos lasagne Findus a oedd ar werth yn archfarchnadoedd [Prydain. Roedd profion ym mis Ionawr 2013 wedi dangos bod rhai ohonynt wedi’u gwneud â 100% o gig ceffyl.
Mae’r map rhyngweithiol isod yn dilyn y lasagne Findus ac yn dangos yn union pa mor gymhleth yw’r daith o’r fferm i’r plât erbyn hyn.
Flash Player Required
Gweithgaredd disgybl
Defnyddiwch y rhyngrwyd neu bapurau newydd i geisio darganfod mwy am siop fferm neu gyflenwydd bwyd organig yn eich ardal. Ceisiwch ddarganfod:
-
O le ddaw eu bwyd?
-
Yn fras, pa mor bell mae’n rhaid iddo deithio cyn cyrraedd y siop?
Gwnewch lun neu ddiagram sy’n dangos y gwahanol gamau o’r daith.
Yna, yn defnyddio’r erthygl hon a ffynonellau wybodaeth eraill, darganfyddwch o leiaf un cynhwysyn sy’n dod o dramor (gallai’r cynhwysyn fod yn llysieuyn, ffrwyth, perlysieuyn neu sbeis, cig ac yn y blaen):
-
O ba wlad ddaw’r cynhwysyn?
-
Pa mor bell sy’n rhaid iddo deithio cyn cyrraedd y siopau yn y Deyrnas Unedig?
Defnyddiwch dabl i gymharu bwyd y siop fferm gyda’r bwydydd o dramor. Ydych chi’n gallu meddwl am fanteision ac anfanteision prynu bwyd gan gyflenwyr lleol a gwledydd tramor?
Os hoffech chi, gallwch lawr lwytho ac argraffu’r map isod er mwyn arddangos teithiau’r bwydydd rydych chi wedi’u dewis. Cliciwch ar y map i’w lawr lwytho.
