Ymchwilio i’r daeargryn yn yr Eidal, 2016
Investigating the 2016 Italy Earthquake
BBC Video (15 mins)
© British Broadcasting Corporation (BBC)
Gweithgareddau disgyblion
- Fel dosbarth, gwyliwch y clip fideo.
- Ysgrifennwch ffeithiau pwysig wrth i chi wylio’r darn.
- Mewn grŵp bach, penderfynwch pa 5 ffaith yw’r rhai pwysicaf yn yr eitem newyddion hon yn eich barn chi.
Yn y rhifyn hwn a’r rhifyn nesaf o Daearyddiaeth yn y Newyddion, rydyn ni’n mynd i ymchwilio i leoliad rhai nodweddion peryglus fel daeargrynfeydd a llosgfynyddoedd.
Llun: Italy relief location map - Eric Gaba/Sting & NordNordWest © Wikimedia Commons dan Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
Lawrlwytho'r Map - Cliciwch isod
Ar Awst 24ain 2016, bu daeargryn yng nghanolbarth yr Eidal.
Yr ardal a gafodd ei tharo oedd y Mynyddoedd Apinaidd, sy’n rhedeg ar hyd canol yr Eidal.
- Roedd uwchganolbwynt y daeargryn ger tref Amatrice.
- Roedd yn ddaeargryn bas – dim ond 4km.
Llun: Epicentre Diagram - Ansate / Sam Hocevar © Wikimedia Commons dan Creative Commons Attribution-Share Alike 1.0 Generic
- Ar ddechrau mis Medi, 2016, rydym yn gwybod bod 295 o bobl wedi cael eu lladd.
- Hefyd, cafodd 396 o bobl eu hanafu’n ddifrifol oherwydd y daeargryn.
Llun: Shakemap Earthquake 24 Aug 2016 Italy - United States Geological Survey © Public Domain
Lawrlwytho'r Map - Cliciwch isod
- Mae daeargryn yn digwydd pan fydd creigiau’r ddaear yn symud.
- Mae creigiau’n symud ar hyd llinell wan o’r enw ffawt.
- Mae egni’n symud allan fel crychdonnau ar lyn pan fyddwch chi’n taflu carreg i mewn iddo.
- Pan fydd yr egni’n cyrraedd wyneb y ddaear mae’n ymestyn ar hyd yr wyneb ar ffurf tonnau wyneb; yn union fel crychdonnau ar lyn.
- Mae’r tonnau wyneb yn ysgwyd y ddaear ac maen nhw'n gallu achosi difrod difrifol.
- Mae graddfa’r ysgwyd ar wyneb y ddaear yn dibynnu ar y canlynol:
- Cryfder y daeargryn
- Dyfnder y daeargryn
Roedd daeargryn yr Eidal yn mesur 6.2 ar raddfa maintioli’r moment, sy’n mynd o 1 i 9.5; felly, nid oedd yn ddaeargryn cryf.
Fodd bynnag, roedd yn un bas iawn (4km), felly cyrhaeddodd bron holl egni’r daeargryn wyneb y ddaear. Parodd y symudiad yn hir hefyd (dros 20 eiliad), felly parodd yr ysgwyd am amser hir.
Tref Amatrice yn yr Eidal, cyn ac ar ôl y daeargryn yn 2016.
Llun: Amatrice - Corso - Mario1952 © Wikimedia Commons dan Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
Llun: 2016 Amatrice earthquake - Corso - Leggi il Firenzepost © Wikimedia Commons dan Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
Cenedligrwydd y dioddefwyr
- Digwyddodd y daeargryn yn gynnar yn y bore pan oedd y rhan fwyaf o bobl yn y gwely.
- Mae’r ardal hon yn boblogaidd gydag ymwelwyr sy’n hoffi aros mewn hen dai yn uchel yn y mynyddoedd.
- Nid oedd rhai adeiladau yn yr ardal wedi cael eu codi neu eu haddasu yn ôl safonau a fyddai’n eu galluogi nhw i wrthsefyll daeargrynfeydd. Pasiwyd deddf yn yr Eidal ym 1974 ar gyfer hyn. Mae’n bosib nad oedd ysgol a gafodd ei chodi yn 2012 yn cyrraedd y safonau hyd yn oed.
Llun: Quake epicenters 1963-98 - NASA, DTAM project team © Public Domain
Edrychwch ar y map uchod, sy’n dangos daeargrynfeydd unigol ar ffurf dotiau bach.
Roedd gwyddonwyr a oedd yn edrych ar y map hwn yn gwybod y byddai daeargryn yn digwydd yn yr Eidal; rydyn ni’n mynd i ddarganfod pam yn yr erthyglau cysylltiol.
Gweithgaredd Myfyrwyr
Y ‘5 pwysicaf’
Yn y gweithgaredd ‘5 pwysicaf’, rydych chi’n mynd i:
- Sganio’r erthygl a nodi’n fras y 5 ffaith bwysicaf yn eich barn chi i’w rhannu mewn eitem newyddion ar gyfer y BBC.
- Trafod mewn grŵp bach a phenderfynu pa rai fyddai’r 5 ffaith bwysicaf i’w rhannu mewn eitem newyddion ar gyfer y BBC.
- Rhannu’r rhain gyda’r dosbarth er mwyn creu sesiwn syniadau fel dosbarth.
Ymarfer gwneud penderfyniadau
Rydyn ni’n mynd i wneud rhywbeth gwahanol yn y rhifyn hwn a’r rhifyn nesaf, sef gwneud ymarfer gwneud penderfyniadau i beryglon tectonig yn y ddau rifyn.
Dechreuwch eich ymarfer gwneud penderfyniadau drwy wneud y gweithgareddau sydd ar y daflen gweithgareddau A3.
Blwch Athro
Mae’r adnodd hwn wedi cael ei gynllunio i’w ddefnyddio gyda’r dosbarth cyfan o du blaen y dosbarth ar brojector/bwrdd gwyn rhyngweithiol.
Dylai’r athro roi eglurhad ar y delweddau amrywiol, gan seilio’r sylwadau ar y testun. Ni fydd modd i fwyafrif llethol y disgyblion ddarllen y testun cyfan o fewn yr amser sydd ar gael.
Yn ddelfrydol, dylai’r disgyblion gael mynediad i’r adnodd ar-lein er mwyn gweithio ar y daflen gweithgareddau (dylid argraffu hon ar bapur A3).
Yn ddelfrydol, dylid rhoi cefnogaeth ar gyfer y gweithgareddau hyn, sef ystafell rwydwaith, llechi/gliniaduron neu ffonau/dyfeisiau’r disgyblion eu hunain, os caniateir y rhain.
Fodd bynnag, mae’r gweithgareddau wedi cael eu cynllunio ar gyfer eu defnyddio mewn gwers arferol, sef un awr, gyda’r athro’n defnyddio’r adnodd yn nhu blaen yr ystafell ddosbarth ochr yn ochr â’r daflen adnoddau.
Yna, gellid rhoi gwaith cartref i’r disgyblion, sef astudio’r tair erthygl cyn y wers nesaf.
Mae’r adnodd a’r daflen gysylltiedig wedi cael eu cynllunio fel eu bod yn cefnogi’r Fframwaith Llythrennedd a Rhifedd, gan roi i ddisgyblion wybodaeth ddaearyddol allweddol mewn perthynas â’r lleoedd sy’n gysylltiedig â’r argyfwng sy’n ymwneud â dadleoli gorfodol yn y Daeargryn yr Eidal.
Blwch Disgybl
Darllenwch a chwblhewch y gweithgareddau yn yr erthygl ar-lein ac yn yr erthyglau cysylltiedig yn y rhifyn hwn o Daearyddiaeth yn y Newyddion – naill ai yn yr ystafell ddosbarth neu gartref. Ceisiwch orffen yr holl weithgareddau sydd ar y daflen adnoddau.
Beth fyddwch chi’n ei ddysgu:
- Byddwch chi’n cynyddu eich gwybodaeth am broblemau yn y Daeargryn yr Eidal.
- Byddwch chi’n cynyddu eich dealltwriaeth o’r ffordd mae’r ffactorau hyn yn gallu effeithio ar bobl ac ar weithgareddau pobl.
- Byddwch chi’n cael cyfle i ddysgu neu ymarfer sgiliau llythrennedd a rhifedd pwysig.
Byddwch chi’n dysgu ymadroddion daearyddol newydd, wedi’u goleuo mewn porffor. Dylech chi ddysgu’r rhain a’u cynnwys mewn geirfa. Rhestr o eiriau a’u hystyr yw geirfa. Gallech chi gael un yng nghefn eich llyfr ysgrifennu daearyddiaeth. Os oes gyda chi gynlluniadur, mwy na thebyg bod lle da yn hwnnw ar gyfer cadw geirfa neu gallech chi gadw llyfr geirfa ar wahân. Mae geirfa dda yn eich helpu chi i ddatblygu eich geirfa a’ch llythrennedd. Chwiliwch am ystyr geiriau drwy ddefnyddio gweddill cynnwys yr erthygl, drwy drafod neu defnyddiwch eiriadur (naill ai ar-lein neu lyfr).
